Uitgelicht: de slotscène
https://open.spotify.com/track/6K4G80ZWajK4zOpMNoKSRM?si=d6778fc15a544d7e
Na een scène in de herberg, waar neerslachtigheid hoogtij viert, keert de Boswachter huiswaarts door het woud. En eigenlijk begint de transformatie van het slot van de opera al aan het einde van die scène. Tijdens zijn afscheidswoorden aan het Schoolhoofd, waarin hij enigszins weemoedig maar toch ook gemoedelijk vaststelt dat ze oud aan het worden zijn, begint de weldadige muziek van het woud, van de natuur, te klinken (vanaf 2’01”). De Boswachter begint zich neer te leggen bij de onvermijdelijkheid van het leven en het verstrijken van de tijd. Hij bijt zich niet vast in situaties waarover hij geen controle heeft. En voor die instelling beloont de natuur hem.
https://open.spotify.com/track/6bFOiui1rd8t0bzK85eaUz?si=678a0aaf82a948a1
https://open.spotify.com/track/6acZkOeqj1pqBA0RU5pCDt?si=9946998484a140f4
Na een fikse regenbui die goed in de energieke muziek te horen zien we de Boswachter een heuvel beklimmen. De zon breekt door en in zijn meest lyrische en expansieve muziek tot nu toe, heel anders dan zijn kleurloze, onbeholpen zanglijnen aan het begin van de opera, denkt hij terug aan de tijd dat hij en zijn vrouw, jong en verliefd, hier paddenstoelen plukten, maar eigenlijk meer oog hadden voor elkaar, zich niet gebonden voelden aan voorgeschreven regels. Het is een vreugdevolle herinnering, geen pijnlijk aandenken van dingen die voorgoed voorbij zijn en hoe alles nu slechter is dan eerst. Hij klinkt in volmaakte harmonie met de muziek van de natuur. Die muziek omhult hem, ondersteunt hem. Hier horen we dat de Boswachter zich volledig verzoend heeft met zijn plek in de wereld.
https://open.spotify.com/track/1gjUqp4jLIwNlIorpc1xOR?si=aede8ffb5c384ef2
En wat is die plek dan? De muziek blijft aan kracht en rijkdom winnen, en de Boswachter geniet met volle teugen van het schouwspel dat het woud hem biedt. Met in het orkest een golvende muzikale beweging ziet hij het patroon van vernieuwing in het bos, de natuur die zichzelf verjongt en hernieuwt. En dan onthult hij onze plek in dit geheel: al dit moois ondergaand kan de mens niets anders den dat met geboden hoofd voorbijgaan en weten dat zij bovenmenselijke gelukzaligheid ervaren. Ons rest niets dan eerbied voor het woud.
https://open.spotify.com/track/1uf5Dge8JLcOn0RDikSWSt?si=7ac778e12e6644e6
De Boswachter valt in slaap. Na de kalme muziek van het woud klinkt die nu in al zijn energieke opgewektheid. De Boswachter ziet het Vosje voor zich. Althans, dat denkt hij. Maar het is een nieuw vosje, een van haar kinderen. In zijn droom probeert hij haar te vangen, om van zijn fouten te leren en haar beter op te voeden dan haar moeder, zodat ‘mensen geen verhalen zullen schrijven over jou en mij in de krant’, een speelse verwijzing naar Janáčeks bronmateriaal voor Het sluwe vosje. We zijn zo in zekere zin teruggekeerd naar het begin van de opera, met het grote verschil dat dit nieuwe generaties dieren zijn. In dat grote geheel valt de dood van het Vosje ook op zijn plek: ook zij is niet meer dan een klein onderdeel van de grote kringloop van het leven. Zij leeft voort door en in haar kinderen.
https://open.spotify.com/track/4fSXcSzKcunG518JaBd9hg?si=ff865a4eadca4166
De laatste woorden van de opera zijn voor de kleine kikker, die deze symboliek nog eens bevestigt: het is het kleinkind van de kikker uit de eerste scène van de opera. In de laatste momenten laat de Boswachter zijn wapen op de grond vallen, hét symbool van de strijd van de mens tegen de natuur. Het sluwe vosje eindigt dan met een soort muzikaal perpetuum mobile, dat in principe eindeloos had kunnen doorgaan. Die statige, grootse muziek wordt gevoed door de constante herhaling van het motief, van twee paren stijgende noten, dat in de opera met het Vosje wordt geassocieerd. Het leven gaat door. Altijd weer door. Wij maken er allemaal deel van uit, maar we moeten ons goed bedenken dat we niet in het middelpunt staan. Het gaat niet om ons, om onze ijdelheden, om wat we denken dat ons toekomt en wat we denken naar onze hand te kunnen zetten. Voor diegenen die dat doorhebben, zoals de Boswachter, biedt de natuur spirituele voeding en troost.