Anne Lichthart

De eerste blik op de tekst deed menig zanger de wenkbrauwen fronsen. Sommigen wilden meteen aan het polijsten slaan. Voor schrijver Anne Lichthart is de tekst niet heilig, en technische bezwaren verdienen aandacht (“Het moet wel zingbaar zijn”), maar de toon mag niet vervagen. “Ik wil wel dat het de eigenheid van mijn taal houdt.”

En ja, erkent ze volmondig, die is recht voor zijn raap. Geremd door ontzag voor het oorspronkelijke  libretto van Karel Sabina voelde ze zich niet. “Hij heeft later bekend dat hij beter zijn best zou hebben gedaan, als hij had geweten hoe mooi de muziek zou worden.” Dat heeft ze als een vrijbrief opgevat. “Ik vind sowieso dat je alles uit elkaar moet kunnen trekken.”

Opportunisme extra aangezet
Toch had ze zelf aanvankelijk ook haar twijfels bij deze opdracht, bekent ze. En niet alleen omdat er nogal wat stof viel weg te blazen van dit werk van de Tsjechische componist Bedřich Smetana uit 1866, vooral bekend geworden in de Duitse versie (‘Die verkaufte Braut’). “Ik vond geen enkel personage uit het originele libretto interessant of zelfs maar sympathiek. De plotlijn klopt niet. En alle drijfveren worden van buitenaf bepaald.”

Al kan dat laatste volgens haar ook een kwestie zijn van opportunisme, een kracht die in het stuk toch al sterk aanwezig is. Anne Lichthart besloot daar juist nog een schep bovenop te doen, “ook omdat ik opportunisme heel erg van deze tijd vind. ‘Ik krijg wat ik wil’, dat is de tijdgeest en daar gaat ook deze opera over.”  

Haar scepsis was al verdampt vanaf het moment dat ze in gesprek ging met regisseur John Yost, die ook  een broertje dood bleek te hebben aan de lijdzaamheid van het origineel. Lichthart: “Ik wist meteen dat dit leuk zou worden.” Een modern sprookje voor volwassenen presenteren ze nu. Het oude Boheemse platteland is ingeruild voor een dorp op een onbepaalde plek in een onbepaalde tijd, die toch hedendaags aanvoelt. “Het is bijna een stripverhaal. Alles is uitvergroot, de kleuren zijn fel en er wordt duidelijke taal gesproken.”

Tegenkleuren met taal
Terwijl de intriges niet van de lucht zijn. In de aanloop naar de trouwerij waar het hier om draait zijn  bruid Marshenka, haar gedoodverfde echtgenoot Vasek en haar geliefde Jenik de belangrijkste pionnen in een spel van list en bedrog. Het weinig verhullende taalgebruik, zeker op de momenten dat seks een rol speelt, is ook een kwestie van tegenkleuren, zoals Anne Lichthart uitlegt. De lyrische muziek en de folkloristische setting vragen om iets anders dan bloemrijke taal. “Anders verf je rode rozen rood. Het contrast maakt het spannend.”

Dat zangers zich erin verslikten vind ze “ergens ook wel heel grappig.” “Doordat ze nu in het Nederlands zingen zijn ze zich meteen bewust van wat ze exact zingen. Ze zijn het vooral niet gewend, en dan is het leuk om daar een beetje tegenin te gaan.” Soms op het grove af, beaamt ze. “Al is grof ook weer subjectief”, laat ze er met een brede grijns op volgen. Pornografisch wordt het nergens en schuttingtaal wordt met mate gebezigd, verzekert ze. ‘Neem me mee naar de wc, trek m’n broek naar benee, m’n knoop is al losgesprongen’, zoiets zingt het koor bijvoorbeeld ergens. Lachend: “Nog best keurig vind ik. Toch was dat voor sommigen al schrikken. Maar het is nooit plat om de platheid. Ik vind dat personages best foute dingen mogen zeggen. Er zijn namelijk ook mensen die dat doen. Zo wordt het geloofwaardiger en echter. En wanneer de huwelijksmakelaar zijn oubollige taal lardeert met een hartgrondig fuck, dan is dat om te benadrukken dat hij bij de oude garde hoort maar een brug probeert te slaan naar de jonge generatie.”

Publiek scherp houden
In zo weinig mogelijk woorden zoveel mogelijk zeggen, dat is een handelsmerk van Lichthart, die onder meer ook korte verhalen en hoorspelen schrijft. Voor de Reisopera hertaalde ze eerder   Robinson Crusoë van Offenbach, een voorstelling die in 2009 een hit werd op het Oerol-festival op Terschelling. “Ik hou van korte woorden en zinnen, woorden die in een keer iets zeggen. Natuurlijk moeten muziek en tekst een geheel vormen, maar er gaat iets verloren wanneer ze teveel samenvallen. Dan horen mensen niet meer wat er wordt gezongen, of het interesseert ze niet. Ik wil graag dat ze meegaan in de muziek en ineens denken, hè, wat wordt daar nou gezegd? Dat houdt je scherp.”

Toon is vrolijk en licht
Voor haarzelf staat het erbuiten, maar voor anderen zal de #me too-discussie misschien wel meespelen in de perceptie van de tekst. “Je merkt wel dat mensen vanuit die invalshoek redeneren. Er is veel overgevoeligheid. Terwijl het hier het personage is dat vrouwonvriendelijk is. Niet de zanger of ik of de Reisopera.” Voordat het scabreuze karakter van de tekst een eigen leven gaat leiden: “Het is onverbloemd op een Annie M.G. Schmidt-achtige manier. Het is óók vrolijk en licht.”

Lichthart hoopt vurig dat het niet nog eens tien jaar duurt voordat ze weer een opera naar het Nederlands mag omzetten. “In de voorbereiding kwam ik erachter dat opera-ingewijden het zien als een onderschatting van het publiek. Alsof toeschouwers het Duits, Frans of Italiaans onvoldoende zouden beheersen. Terwijl het voor mij eerder andersom is. Waarom is Nederlands bij musical heel gewoon en bij opera niet? Wat mij betreft doe ik dit elk jaar.”

Bruid Te Koop! Wordt in het Nederlands gezongen met Nederlandse en Engelse boventiteling.

Door Ingrid Bosman

Ga hier terug naar de programmapagina Bruid Te Koop! →