'Poppea' nu nog net zo actueel als in 1642

Ted Huffman: "Op dit moment, terwijl Europa op de rand van oorlog balanceert, zijn we allemaal bezig met heel specifieke vragen. Wat gebeurt er als onze morele waarden niets meer waard zijn? Wat kunnen wij doen, terwijl we machteloos toekijken hoe de wereldorde instort? Kunnen rede en goedheid dit verval stoppen? Hoe gaan we om met de gewelddadige vernietiging van een sociale orde door een psychopathische alleenheerser? Dit zijn precies de vragen die de basis vormen van de opera van Monteverdi. Dankzij het perspectief van deze vragen wordt de actualiteit van het verhaal en de dramaturgie van de opera duidelijk." 

De onderwerpen die je aansnijdt zijn opmerkelijk actueel. Worden deze ook op een moderne wijze benaderd? 

"De opera speelt zich af in een universum waarin geld, macht en seks elke vorm van moraal bepalen. We leven vandaag de dag in een tijd waarin de kloof tussen de rijksten en de rest van de mensheid alsmaar groter wordt. En een vorm van ongebreideld hedonisme is een veelgehoorde reactie op het, voor velen gedeelde, gevoel dat de wereld aan de rand van de afgrond staat. Dit alles wordt tevens weerspiegeld in de context waarin Poppea en Nero leven en handelen. Die context is ons dus helemaal niet onbekend.

Naast deze parallellen is de opera ook zo geschreven dat we ons kunnen identificeren met de eerzuchtige, vaak immorele en soms meedogenloze personages die uiteindelijk zegevieren. Deze personages, meestal fictief, representeren het tegenovergestelde van helden die staan voor een bepaalde morele orde. Monteverdi’s muziek keert het perspectief dat we zo gewoon zijn fundamenteel om. Ze confronteert ons met onze tegenstrijdigheden en biedt ons stof tot nadenken over diverse vragen: wat zeggen we over Poppea’s opkomst? Wat vinden we hiervan? Wat zouden wij doen in een vergelijkbare situatie?" 

Je gaat specifiek in op de muziek. Brengt de muziek politieke, morele of algemeen menselijke boodschappen over? Herken je deze boodschappen in deze partituur? 

"Het is de verleidelijke schoonheid en sensualiteit van Monteverdi’s partituur die indruk maakt op de luisteraar. In deze opera zijn we niet getuige van een angstaanjagend plot waarin alles onvermijdelijk instort. Integendeel, er heerst een uitgesproken speelse sfeer, zonder enig fatalisme, dankzij een duidelijk plot en zeer levendige muziek. We mogen niet vergeten dat het onderwerp van de opera niet fictief is, maar gebaseerd is op een historische figuur die echt heeft bestaan: de heerszuchtige keizer Nero. Zijn verhaal is in het plot verwerkt en in dienst gesteld van deze Venetiaanse opera, waarbij seks, misdaad en komedie worden gecombineerd om een breed publiek te vermaken. Overigens is onze morele opvatting aanzienlijk veranderd sinds de opera voor het eerst werd opgevoerd.

Wordt Poppea bijvoorbeeld immoreel, omdat Nero alle mogelijke middelen inzet om te scheiden van Ottavia, zodat hij met Poppea kan trouwen? Voor mij kan het probleem ook ergens anders liggen, bijvoorbeeld in de vraag of Poppea kan leven met de wandaden en het misbruik waartoe Nero in staat is. Deze vraag geldt overigens ook voor andere personages. Zo is er ook iets te zeggen over Seneca: heeft hij niet geprobeerd om de verstoting van Ottavia te voorkomen om zijn eigen macht aan het hof niet te verzwakken? En is dit verwijt van hebzucht niet juist in tegenspraak met zijn filosofie van kalmte en beheerstheid? Geen van de personages ziet zichzelf als schuldig of verwerpelijk – net zoals in het echte leven, waarin niemand de slechterik wil zijn.

Uiteindelijk heeft de partituur een genuanceerde opbouw – om niet te zeggen een valstrik. Ze verleidt ons om het eens te zijn met de motieven van alle personages. We kunnen ons identificeren met elk personage of verleid worden door de stem van elk personage. In deze partituur stellen we eerder onze eigen morele waarden in vraag dan dat we het verlies ervan betreuren." 

Hoe breng je deze morele ambivalentie op het toneel? 

"Ik wil een theaterwereld op het podium creëren waarin geen enkel personage alleen goed of alleen kwaad representeert. Iedereen zit gevangen in een spanningsveld van krachten die in een dynamische en speelse relatie tot elkaar staan. De ruimte is een leeg podium dat door de acteurs en actrices met leven gevuld wordt. Dit is niet alleen een metafysische of abstracte ruimte, maar ook een speelvlak. De elementen zijn hier zowel spelmiddelen als mogelijke allegorieën. De meeste acteurs en actrices blijven tijdens de hele voorstelling zichtbaar in deze ruimte, zodat hun relaties voortduren, met elkaar verweven raken en steeds complexer worden, ook buiten de momenten waarop ze zelf deel uitmaken van de scène.

Wanneer figuren in de achtergrond op het toneel verschijnen, maar niet bewust deel uitmaken van de scène, zijn dit dan acteurs die wachten totdat ze op de voorgrond mogen treden? Of zijn het eerder figuren die op afstand meeluisteren, spioneren? Zien we gewoon een personage uit de vorige scène dat zijn of haar optreden verlengt, of kijken we naar een persoon die zijn of haar volgende intrige voorbereidt? Door deze opzettelijke, lastig te onderscheiden rollen, deze constante veranderingen, deze reflecties tussen werkelijkheid en verhaal, creëren we een voorstelling van onderlinge verwevenheid, waarin onze morele fundamenten op hun grondvesten schudden." 

Ga terug naar de programmapagina