Over de muziek uit Hänsel und Gretel

1. Humperdinck begint zijn sprookjesopera Hänsel und Gretel met een uitgebreide prelude, die hij in een brief aan zijn zwager een ‘soort symfonische proloog’ noemt, en die eigenlijk een muzikale samenvatting vormt van de opera. De componist introduceert enkele belangrijke thema’s van het werk, met meteen aan het begin het gedragen en serene muzikale motief dat het hele werk zal samenbinden en zal terugkeren in onder meer het beroemde Avondgebed. De Franse hoorns openen, met een hoorn die de melodie voert en de andere drie die de harmonie verzorgen, waarna Humperdinck langzaam andere instrumenten toevoegt en het thema uitbouwt en varieert. Pas als dit belangrijke thema goed in ons muzikale geheugen is gegrift, introduceert Humperdinck de andere muzikale motieven van het werk. 
→ https://open.spotify.com/track/0sFDXGT16mQOjOJjeLNnwV?si=24c0bfe5f68945f6

2. ‘Suse liebe Suse’, het allereerste gezongen liedje dat we horen na de prelude, is tekenend voor de muzikale sfeer van de opera als geheel. Humperdinck gebruikt hier een bestaand volksliedje, en varieert tijdens de daaropvolgende scène muzikaal op deze basismelodie, zodat de scène als geheel meer eenheid krijgt. Het is een middel dat hij ook in de rest van de opera zal gebruiken: een beginmelodie die als grondtoon dient voor de scène die volgt.
→ https://open.spotify.com/track/53U90fOKcRCKxnyGMOp5GN?si=26d9fa6555624602

3. De allereerste muziek die Humperdinck voor zijn zusters versie van Hänsel und Gretel componeerde bestond uit vier afzonderlijke, tweestemmige liedjes die door zijn nichtjes konden worden gezongen. Een van die vier was een danslied, en ‘Brüderchen, komm, tanz mit mir’ (Broertje, kom, dans met mij) is het enige stuk in de uiteindelijke opera dat alle tussenliggende versies overleefde. Humperdinck gebruikte het vrijwel ongewijzigd overgenomen. Het klinkt als een volksliedje dat al lang bestond, maar is een geheel eigen verzinsel van Humperdinck. Ook hierin toont hij zijn grote kunde: iets nieuws laten klinken alsof het er altijd al geweest is.
→ https://open.spotify.com/track/0hTO2O7Fz10jOMZc0NRFW6?si=9fabfb611e934b7c

4. Als moeder Gertrud haar man heeft verteld dat zij de kinderen het bos heeft ingestuurd om iets eetbaars voor het avondmaal te gaan zoeken voor het avondmaal, is hij geschokt en vertelt over de vreselijke Heks die daar volgens de verhalen woont en kinderen eet. In de vertelling van vader Peter horen we al de kenmerkende muzikale motieven die met de Heks en haar vlucht op de bezemsteel verbonden zijn. 
→ https://open.spotify.com/track/4cxb8bSra5Lb2Tl43g2ZmN?si=b086338372dc4ee6

5. De geest van Wagner, Humperdincks grote voorbeeld, is nooit ver weg in Hänsel und Gretel. Toch lijkt Humperdinck het allemaal wat minder serieus te nemen dan Wagner, en durft hij af en toe ook op een ongetwijfeld humoristische bedoelde manier naar hem te verwijzen. In het instrumentale tussenspel dat als ‘Hexenritt’ betiteld is en de heks die rondvliegt op haar bezem verklankt – waarvan we het motief al net daarvoor hebben gehoord in de vertelling van de Vader – heeft dat zowaar wat weg van een vervormde en allesbehalve heroïsche versie van de beroemde Walkürenritt uit het tweede deel van de Ring des Nibelungen.
→ https://open.spotify.com/track/5SRvYQxlIMGtJJV9FWZjME?si=9296fe460896402e

6. Ook aan het begin van de scène in het woud klinkt een volksliedje, het tweede echt bestaande liedje dat Humperdinck in de opera citeert: ‘Ein Männlein steht im Walde’.
→ https://open.spotify.com/track/3D62oZSzIuEyz0CsHhCix6?si=926c72b71e6c4662

7. Later, als ze alle bessen hebben opgegeten en noodgedwongen in het bos moeten blijven omdat ze verdwaald zijn, zien de kinderen een vreemd mannetje in het bos lopen. Het is het Zandmannetje, dat de kinderen in slaap zal brengen. Zijn liedje ‘Der kleine Sandmann bin ich’ klinkt ook alweer als zo’n oeroud liedje, maar is ook het product van Humperdincks creatieve geest. Mooi muzikaal details is dat het liedje in de partituur steeds langzamer en zachter moet gaan klinken.
→ https://open.spotify.com/track/5pVQqcmttDN4cRrTS1AeCv?si=c2777cf8395e4a4c

8. Voordat de kinderen echt gaan slapen, zingen zij nog het schitterende avondgebed om te vragen om de bescherming van engelen. Meer over dit Avondgebed kun je hier [link naar: Hänsel und Gretel uitgelicht: het Avondgebed] lezen.
→ https://open.spotify.com/track/0MzOsRk9B77RRb203yBzYD?si=aeb0e89563174321

9. Na het Avondgebed klinkt de ‘Droompantomime’, een prachtig instrumentaal stuk. Waar de kinderen om gebeden hebben, gebeurt nu echt: veertien engelen dalen af uit de hemel en stellen zich rond de kinderen op om hen te beschermen. Het stuk is een fantastisch voorbeeld van de symfonische variatie waartoe Humperdinck in staat was. In de subtiele orkestrale details hoor je eigenlijk al dat de componist alweer een stap verderzet dan Wagner; de muziek wijst duidelijk vooruit naar de muzikale wereld van Richard Strauss en de late romantiek.
→ https://open.spotify.com/track/6qZQr76RbVns4slPphvOZv?si=68a627e55c514122

10. Als de kinderen ontwaken ontmoeten zij het Dauwmannetje, de tegenhanger van het Zandmannetje, die precies dezelfde melodie zingt. Meestal klinkt deze, gezien het tijdstip, wat vlotter en wakkerder dan het lied van het Zandmannetje, in een iets lichtere en ‘zonnigere’ orkestratie, met een nadruk op de hogere instrumenten in strijkers en (hout)blazers. Waar in de partituur bij het eerdere lied alles steeds zachter en langzamer wordt, staan er bij het lied van het Dauwmannetje vooral crescendi!
→ https://open.spotify.com/track/4mB8LmVQTxCA0HLcKMeS7K?si=fa0e119707284dc8

11.We hebben lang moeten wachten, maar daar is ze dan, de Knusperhexe (Knabbelheks). Net als in het sprookje maakt ze zich als eerste hoorbaar met de beroemde woorden aan de kinderen: ‘Knusper, knusper, Knäuschen, wer knuspert mir am Häuschen?’ (Knibbel knabbel knuisje, Wie knabbelt er aan mijn huisje?). Het muzikale thema waarop zij dat zingt, heeft al in de prelude geklonken, net als de reactie van de kinderen dat het vast de wind was die zij hoorden.
→ https://open.spotify.com/track/4nkOJBNRSOhJC8EkQgbVZ4?si=b25af57d4fb4447e

12. Als de kinderen willen ontsnappen betovert de Heks hen: ze kunnen zich niet meer bewegen. Het is het begin van wat in feit een grote soloscène is, waarin zij haar plannen met de kinderen uiteen zet. Ook hier weet Humperdinck weer te toveren met het orkest in de begeleiding van de zang en varieert hij de muziek steeds meesterlijk.
→ https://open.spotify.com/track/75u8eLDmPIDvdQRejM6xY2?si=0e325b430b544b47

13. Als de Heks vervolgens haar bezem bestijgt, klinken opnieuw de echo’s van Wagners Walküren. Zelfs haar uitroepen van ‘Hurr hopp hopp hopp’ zou je kunnen zien als een speelse knipoog naar hun strijdkreet ‘Hojotoho’.
→ https://open.spotify.com/track/1x1dfuGrONXDJkq1L8NhgX?si=d9c34cfe71624c6e

14. Als de Heks is verslagen, klinkt opnieuw een triomfantelijk muzikaal thema dat al in de prelude te horen is geweest: ‘Juchhei! Nun ist die Hexe tot’ (Hoera, nu is de Heks dood).
→ https://open.spotify.com/track/0mcAzqPOXEF6sttZ5VVNEG?si=5cea16e5ef084db2

15. De opera eindigt met een jubelend ‘en zij leefden nog lang en gelukkig’, waarbij nog eenmaal het thema waarmee de opera begon terugkomt met de wijze woorden die de Moeder de kinderen altijd in de oren heeft geknoopt: ‘Wenn die Not aufs höchste steigt, Gott der Herr die Hand uns reicht’ (‘Wanneer we zijn in grootste nood, God de Heer de hand ons bood’).
→ https://open.spotify.com/track/24KK1bwwlE5kjrR9tz8ocK?si=1e036c3a71b04f5c

Ga terug naar de programmapagina Hänsel und Gretel →